Devlet boyu 12 metreyi geçen 407 tekneyi, balıkçıdan, boyuna göre metre başına 10 ila 20 bin lira arasında ödeme yaparak satın aldı, Aliağa'da parçalanan tekneler, denizlerden çekildi.
Amaç, denizlerdeki balık kaynaklarını av baskısından kurtarmak... Bu operasyon 19 Haziran 2012 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla yapıldı. Bu yıl 8 Nisan'da ikinci bir Bakanlar Kurulu (28612 sayılı) kararı çıktı.
İlk operasyonda 12 metre üzeri tekneleri geri alan devlet, ölçüyü 10 metreye çekerek, daha fazla teknenin yararlanmasının yolunu açtı. Tarım Bakanlığı yetkilileri, "Bu alımlar tarımsal destekleme bütçesinden yapılıyor. Bütçe elverdikçe devam edilecek. Yıllara dağıtılarak tekne sayısını belli bir seviyeye çekeceğiz. Gönüllü bir işlem" dedi.
1980'li yıllardan sonra, tekne varlığı 5 - 6 bin arasındayken, devlet sektörü geliştirmek için tekne yatırımlarını desteklenmiş, gümrüksüz ithalat yolu açılmıştı. Devlet halen de teknelerde modernizasyon için yarısı hibe krediler veriyor. Bir yandan da balık kaynakları üzerindeki yıkıcı baskıyı hafifletmek için tekne topluyor. Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birliği Başkanı Ramazan Özkaya, "Yeni dönemde de yüzlerce tekne gidebilir. 10 metre tekneleri 30-40 bin liraya alırdınız. Şu anda 100 bin lira veriyor devlet. İyi para! Ancak esas büyük teknelere, 30-40 metrelere vermesi gerekir. Büyük rakamı kendileri için yeterli görmedi. 407 teknenin içinde birkaç tane 30 metre üstü var. 'Yatırımın karşılığı değil' dediler. Devlet toplamda nereye kadar gidebilir, o kaynak meselesi. Ancak bize göre yüzde 40 azalması lazım. İç sulardaki teknelerle birlikte 20 bin 289 tekne var. Bunların 15 bin 674 tanesi 12 metre altıdır. Devletin alımı 10 metreye düşürmesi bu nedenle önemli.
1980'lerde filo güçsüzdü, devlet teşvikler verdi, vergisiz motorlar getirildi. Ziraat uygun faizlerle destekledi. Siz tekneler büyürken, tekneler yarışırken bunlara dur demezseniz, o zaman ne olacak? Balıkçı birbiriyle yarış ederken çok borçlandı" dedi.
Balıkçı da zararda
Balık kaynaklarının büyük zarar görmesi, olayın bir boyutu. Bir başka boyutu da balıkçının durumu... Özkaya'nın verdiği bilgiler kötü tabloyu da ortaya koyuyor: "Size rakamlar vereyim, 1993'te 8 bin 301 tekneyle 453 bin ton balık yakalanmış. 2008'de 17 bin 161 tekne ile 395 bin ton yakalanmış. Tekne artmış, iki katına çıkmış, balık miktarı azalmış. Daha önemlisi balık fiyatları aşağı yukarı aynı kalmış. Yani balıkçı da kazanamıyor."
Tarım Bakanlığı yetkilileri her yıl, destekleme bütçesi kapsamında alım yapılacağını söyledi. 407 teknenin alımı 2012 yılına ait. Bu yılki alımda 10 metre üstü tekneler alınacak. Sayı konusu belli değil. Ancak bu kampanya döneminde de önceki gibi yüzlerce tekne alınabilir.
Tekne modernizasyonu için hibe kredi de var 19 Haziran 2012 tarihli tebliğ şöyle: "Su ürünleri kaynaklarının korunması, sürdürülebilir işletilmesi ve stoklar üzerindeki av baskısının azaltılması amacıyla, su ürünleri ruhsat teskeresine sahip on iki metre ve üzerindeki balıkçı gemisi sahiplerine, gemilerinin avcılıktan çıkarılması karşılığında, gemi boyuna göre belirtilen miktarda destekleme ödemesi yapılır. Desteklemeden yararlanan gemiler hakkında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı her türlü tasarrufa yetkilidir."
Öte yandan Devlet, tekne modernizasyonu için ise yarısı hibe kredi veriyor. İlgili tebliğ, Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatiflerince tarımsal üretime dair düşük faizli yatırım ve işletme kredisi kullandırılmasına ilişkin 28/1/2013 tarihli ve 2013/4271 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında çıkarıldı. Şöyle diyor: "MADDE 15 - (1) Üreticilerin, Bakanlık tarafından su ürünleri avcılığı yapmak üzere ruhsat tezkeresi düzenlenmiş balıkçı gemilerinde ürünlerin muhafazası ve kalitesinin korunması amacıyla muhafaza odalarının yapımı ile buz makinesi alımı, balıkçı gemilerinin izlenmesine yönelik bakanlıkça belirlenen özellikleri taşıyan gemi takip cihazları ile elektronik kayıt defteri cihazlarının alımı, mevcut balıkçı gemilerinin modernizasyonu gibi konularda yatırım kredisi, tekne bakım/onarımı, yakıt, işçilik v.b. giderler ile takip ve kayıt cihazları için ihtiyaç duyulan işletme giderlerine yönelik işletme kredisi talepleri Karar kapsamında değerlendirilir. (2) Yatırım kredilerinde (münferit alet-ekipman alımları hariç) Bakanlıkça onaylanan projeler, işletme kredilerinde ise Bakanlıkça verilen su ürünleri ruhsat tezkeresinde belirtilen boy uzunluğu esas alınır."
Teşvikle alınan tekneler av baskısı yarattı
Dünya Gazetesi Yazarı Rüştü Bozkurt, Karadeniz'de, balıkçılık kuruluşlarında önemli bir araştırma yaptı. Bozkurt, özellikle hamsi konusunda durumun vahim olduğuna dikkat çekti ve süreci şöyle özetledi: "Bu tekneler çok önemli ölçüde teşvikle alındı ve av baskısı yarattı. Çok önemli bir zenginlik olan hamsiyi yok olma tehlikesi ile karşı karşıya getirdi. Küçük boyda avlıyorlar. Aletlerle uzak mesafeden balık akınları görülebildiği için av baskısı büyük. Kendini yeniden üretmesi için balığa imkan vermek lazım. Nesli tehlikeye girdi. Tehlikenin boyutları 2012'de iyice su yüzüne çıktı.
Balıkçılar ve sivil toplum örgütleri gelişmeleri gündeme getirdi. Talep yükselince, medya da yayın yaptı. Bunun üzerine devlet harekete geçerek tekne alım yönetmeliğini çıkardı. Böylece av baskısı azalacak."
Bozkurt, alınması geren önlemleri şöyle sıraladı: "Hamsi, avlanma baskısı altında. Bu konuda hızla sonuç alınmalı. Cinsel olgunluğa gelmeden ince hamsi avı mutlaka önlenmeli, ödünsüz bir gözetim ve denetim sürdürülmeli. HES baskısı ve beslenme etkisi, dere ağızlarında hamsinin bekleme süreci ve avlanma üzerine etkileri incelenerek, kararlar bilimsel çalışmalara uyumlu olmalı. Avlanma kapasitesini azaltan önlemler hızla hayata taşınmalı. Gürcistan ve Abazya Türkiye ile birlikte aynı ortak kuralları uygulamalı bir 'Ulusal hamsi politikasına' olmalı."
