Denizcilik sektörümüzün, deniz ticareti ile ilgili ortaya çıkan hukukî sorunlarının süratle çözümlenmesi amacıyla denizcilik konusunda görevlendirilmiş mahkemelerin kurulması konusundaki talepleri ve Türkiye ile Avrupa Birliği arasındadüzenlenen Katılım Ortaklığı Belgesi çerçevesinde hazırlanan Ulusal Programın"Siyasî Kriterler" başlığı altında "yargı" alanında "Denizcilik İhtisasMahkemeleri"nin kurulması yönündeki kriteri dikkate alınarak Denizcilik İhtisas Mahkemelerinin kurulmasına karar verilmiştir.
Bu amaçla "Türk Ticaret KanunununBazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun Tasarısına", Türkiye BüyükMillet Meclisi, Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabiî Kaynaklar, Bilgi ve TeknolojiKomisyonundaki görüşmeler sırasında ihtisas mahkemesi 1'nci madde olaraktasarıda yer almıştır. Tasarı, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu'ndaoylanarak kabul edilmiş ve Sayın Cumhurbaşkanımızca onaylanmasının ardından, 28/4/2004 tarih ve 25446 sayı ile Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
5136 sayılı Kanunun 1'nci maddesi ile 29.6.1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 4 üncü maddesine, "İş durumunun gerekli kıldığı yerlerde Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun olumlu görüşü ile Adalet Bakanlığı'nca, bu Kanunun Dördüncü Kitabı'nda yer alan deniz ticaretine ilişkin ihtilaflara bakmak ve asliye derecesinde olmak üzere Denizcilik İhtisas Mahkemeleri kurulur. Bu mahkemelerin yargı çevresi Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu tarafından belirlenir." hükmü son fıkra olarak eklenmiştir. Bu hüküm uyarınca, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu 08.07.2004 gün ve 328 sayılı kararı ile İstanbul'da Denizcilik İhtisas Mahkemesi'nin kurulması konusunda olumlu görüş bildirmiştir.
19.07.2004 tarihli "Olur"la İstanbul'da Denizcilik İhtisas Mahkemesi kurulmuştur. Bundan sonra Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, 20.07.2004 gün ve 370 sayılı Kararı ile İstanbul 8'nci Asliye Hukuk Mahkemesi'ni kaldırarak, mahkemenin hâkimine müstemiren Denizcilik İhtisas Mahkemesi'nde çalışmak üzere yetki vermiş ve bu şekilde İstanbul Denizcilik İhtisas Mahkemesi faaliyetine başlamıştır.
Denizcilik İhtisas Mahkemesi'nin yargı alanı İstanbul ili mülkî hudutları olarak belirlenmiştir. Öte yandan Kanunun açık hükmü karşısında iş durumunun gerekli kıldığı durumlarda başka il veya ilçelerde de bu mahkemelerin kurulması gündeme gelebilecektir.
Deniz İhtisas Mahkemeleri'nin gerekliliği
Bilindiği üzere, ekonomik ve siyasal gelişmeler sonucu gündeme yerleşen, denizv e denizcilikten yararlanma ihtiyacı, sektörel bazda denizciliğe ağırlık vermeyi gerektirmiştir. Bu alanda meydana gelen gelişmeler nedeniyle deniz ticaretinde hareketlilik ile bu hareketlilikten ortaya çıkan deniz trafiği, denizde can ve mal güvenliği ihtiyacı, kıyı ve deniz tehlikeleri ile mücadele, denizcilik sektörüne verilen önemi arttırmıştır. Ayrıca deniz hukukunun uluslararası yapısı, çoğu ihtilafın halledilmesi için bu alandaki millî hukukumuz yanında milletlerarası sözleşme hükümlerinin de dikkate alınmasını zorunlu kılmaktadır. Denizcilik alanındaki teknolojik ve bilimsel gelişmeler, yapılan anlaşmalar ile deniz mevzuatının takibi, bu konuda ortaya çıkan sorun ve problemlerin çözümü için ihdas edilmiş olan hukuk (ticaret) mahkemelerinin bu hıza yetişmelerini zorlaştırmaktaydı.
Asliye Ticaret Mahkemeleri'nin deniz ticareti dışındaki ticarî birçok olayı, meseleyi ve problemi de çözme zorunluluğu, iş yoğunluğu fazla olan yerlerde bu mahkemelerin denizcilik konusuna yeterince eğilebilme imkânlarını bertaraf etmektedir. Bunun sonucunda da hareket halinde olan gemilerin gayet kolaylıkla telef olabilecek veya bozulabilecek yüklerinin konu edildiği ihtilaflarda, davakonusu şeylerin değerinin yüksek olmasına karşılık, ihtilafın süratle sonuçlanmaması nedeniyle denizcilik sektörü çok büyük meblağları kaybedilebilmektedir. Bu itibarla, ihtilafların bir an önce ve süratle çözüme kavuşturulması önem arz etmektedir. İhtilafların çözümünde gerekli olan süratin sağlanarak davaların adil, deniz örf ve adetlerine uygun ve en doğru bir şekildesonuçlandırılabilmesi ihtiyacı, Denizcilik İhtisas Mahkemelerinin kurulmasını gerekli kılmıştır.
Ticaret Mahkemeleri'nin üzerindeki yükü kaldıracak Deniz ticaret hukuku, deniz ticaret gemilerinin seyrüseferiyle ilgili olarak kişiler arasında meydana gelebilecek ihtilafları çözmesi itibarıyla çok kapsamlı bir alanı düzenlemektedir. Deniz ticaretinin ekonomiye olan katkısı sebebiyle bir taraftan deniz ticaretini geliştirecek filoların genişletilmesi gerekirken diğer taraftan da bu alanda ortaya çıkabilecek olan ihtilafların süratle çözülmesi zorunluluğu bulunmaktadır.
Deniz ticaretinin gelişmiş olduğu ülkelerin birçoğunda bu sorunların deniz ihtisas mahkemeleri kurulmak suretiyle çözümlendiğini görmekteyiz. Örneğin Yunanistan'da denizciliğin merkezi sayılabilecek olan Pire'de, İsrail'de Hayfa'da, İtalya ve Polonya'nın tüm liman şehirlerinde ve bu alanda gelişmiş diğer pek çok ülkede Denizcilik İhtisas Mahkemeleri kurulmuş ve faaliyet göstermektedir.
İstanbul İlinde Denizcilik İhtisas Mahkemesi kurulmadan önce, bu alandaki ihtilaflardan doğan davalar İstanbul Adliyesi, Beyoğlu Adliyesi ve Kadıköy Adliyesinde kurulmuş bulunan ticaret mahkemelerine açılmaktaydı. Ticaret mahkemelerinin yoğun iş yükü ve mahkemeler arasındaki tevzi işlemleri nedeniyle denizcilikten doğan ihtilafların çözümü zorlaşmakta uzun zaman kayıplarına neden olmaktaydı. Bu Mahkemenin İstanbul İlinde faaliyete geçirilmesinin ardından yetkili ve görevli mahkemelerin belirlenmesindeki zorlukların çözülmüş olması yanında mahkemelerdeki tevzi işlemleri ile kaybedilen ve deniz ticareti bakımından çok önemli olan zaman kayıplarının önüne geçilmiş bulunmaktadır.
5136 sayılı Kanunun 1'nci maddesinde de ifade edildiği üzere Denizcilik İhtisasMahkemeleri 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nun Dördüncü Kitabı'nda yer alan deniz ticaretine ilişkin ihtilaflara bakmak üzere kurulmuştur. Bilindiği üzere 6762 sayılı Kanunun Dördüncü Kitabını oluşturan 816 ilâ 1262. maddeleri arasında deniz ticareti, bayrak, gemi sicili, mülkiyet ve diğer aynî haklar, kaptan, deniz ticareti mukaveleleri, deniz kazaları, gemi alacaklıları ve yük alacaklıları konularında düzenlemeler yer almaktadır.
Deniz Hukuku esas itibarıyla çok geniş ve kapsamlıdır. Denizde gemilerin seyrüseferi, fertler arasında olduğu kadar, fertler ile Devlet arasında hatta devletlerarasında çeşitli ilişkilerin doğmasına yol açmakta ve bu ilişkileridüzenleyen deniz hukuku da öncelikle deniz kamu hukuku ve deniz özel hukuku olarak ikiye ayrılmaktadır.
Deniz kamu hukuku alanındaki konular bu mahkemelerin görevleri dışındadır İlk Deniz İhtisas Mahkemesi ilk aşamada İstanbul'da kuruldu. Denizcilik İhtisas Mahkemesi ilk aşamada bu tür davaların en yoğun olduğu İstanbul İlinde kurulmuştur. Ancak Kanunun verdiği yetkiye dayanarak Hâkimler veSavcılar Yüksek Kurulunun olumlu görüşü ile Adalet Bakanlığınca iş durumunun gerekli kıldığı yerlerde de bu mahkemelerin kurulması mümkündür. İstanbul İlinde kurulan Denizcilik İhtisas Mahkemesine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu tarafından deniz ticareti konusunda uzman bir hâkim yetkilendirilmiş, yeteri kadar da personel görevlendirilmesi yapılmıştır.
Denizcilik sektörünü düzenleyen kuralların özel uzmanlık konusu olması ve uluslararası nitelik taşıması nedeniyle bu konudaki yargılama faaliyetiiçerisinde görev alan hâkimlerimizin, bu konuları düzenleyen mevzuat ve milletlerarası sözleşmelere ilişkin gerekli bilgi ve donanıma haiz olması zorunludur. Esas itibarıyla yargılama faaliyetinin hızlı ve en doğru biçimde yürütülebilmesi bakımından ihtisaslaşmanın önemi açıktır. 5136 sayılı Kanunla yapılan düzenlemenin de bu alandaki ihtisaslaşmayı sağladığını söyleyebiliriz.
