Rusya’nın iki ay önce Ukrayna’nın gazını kesmesiyle enerji krizinin eşiğinden dönen Avrupa Birliği (AB) ülkeleri bir süredir enerji güzergâhları ve kaynaklarının çeşitlendirilmesi konusunda resmi bir belge üzerinde çalışıyor. Trans-Hazar Boru Hattı, Ankara-Komotini, Nabucco Projesi, Güney Kafkasya Doğalgaz Boru Hattı (SCP), Yunanistan-İtalya, Türkiye-Avusturya, Trans Balkan boru hattı gibi alternatifler artık yüksek sesle dillendiriliyor.
YENİ ENERJİ KORİDORLARI HANGİLERİ OLACAK?
Petrol ve gazını doğrudan satmak isteyen üretici Hazar ve Orta Asya ülkeleri ile tüketici olan batıdaki AB ülkeleri; doğudaki Pakistan, Hindistan ve Çin ile artık aynı çizgide buluşabiliyor. Doğuya yönelen hatlar Afganistan ve İran’ı stratejik konuma taşırken, batıya uzanan hatlar Türkiye’yi bir enerji koridoru haline getiriyor. Hedef Avrupa ve Asya’ya uzanan Rusya ve Avrasya enerjilerini nakletmek için daha ucuz, alternatif, yeni köprü ve koridorlar oluşturmak.
Bugüne kadar Hazar ve Asya petrolleriyle ilgili Rusya’nın inisiyatifi de zorlanarak hayata geçirilen sadece iki proje var. Biri Türkiye’nin ABD ile birlikte kullandığı yıllık 50 milyon/varil kapasiteli Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı (BTC), diğeri ise Kazakistan-Çin petrol boru hattı. İki hat da tam manada işletmeye alınamadı. Ancak yakın zamanda bu hatlar petrol taşır, piyasaları yönlendirir hale gelecek.
Türkiye, özellikle Hazar; Türkmenistan, Azerbaycan ve Kazakistan gaz ve petrolleri konusunda alternatif hatları gündeme taşımak istiyor. BTC’den sonra Şah Denizi gazının Anadolu coğrafyası üzerinden Avrupa’ya ulaştırılması fikri de bu politikaların bir parçası. Bunun için hem ülkeler arası hem de birbirleriyle rekabet eden enerji devi petrol üreticileriyle mutabakat oluşturulması ise şart.
Hazar Denizi üzerinden dünyaya açılan enerji devlerinin bölge ülke politikalarını da aşan bir etkinliği var. Dışişleri Bakanlığı Enerji, Su ve Çevre İşleri Direktörü Mithat Rende’ye göre, petrol ve gaz fiyatlarındaki artış yeni projelerin, alternatif enerji güzergâhlarının ortaya atılması ve gerçekleştirilmesi için bir fırsat. Zaten bu fırsatı gören firmalar İran, Türkiye, AB ülkelerinin talep ve baskılarını (siyasi-jeostratejik) yeni mecralara taşıyor. Geçen hafta Ankara’da yapılan Türkiye Petrol ve Gaz Konferansı bunların konuşulup tartışıldığı bir enerji arenasına dönüştü. Kahve aralarında sıcak sohbet ve pazarlıkların yapıldığı iki günlük konferansta, salonları buz gibi kesen sunum ve siyasi tercihler de ortaya kondu.
NABUCCO VE ŞAH DENİZİ PROJELERİ YOLDA
Senaryolara göre AB’ye üye 15 ülkenin (yeni 10 üye hariç) 2030 yılı doğalgaz tüketimi 506 milyar küp/yıl (bcm/yıl) olacak. Avrupa bunun sadece 153 bcm/yıllık kısmını kendisi üretirken, 359 bcm/yıl oranındaki büyük kısmı Rusya (79 bcm/yıl), Orta Asya (51 bcm/yıl), Ortadoğu (157 bcm/yıl) ve Kuzey Afrika’dan (136 bcm/yıl) ithal etmek zorunda kalacak. Mithat Rende’nin ifadesiyle, Türkiye Avrupa’ya petrol ve gaz temininde Norveç, Rusya ve Afrika’dan sonra ‘dördüncü ana arter’ olmak istiyor. Çünkü Türkiye doğu-batı, kuzey-güneybatı istikametinde genişleyecek enerji arz ve taleplerinin tam merkezinde yer alıyor. Dünyadaki petrol ve doğalgaz rezervlerinin yaklaşık dörtte üçüne sahip bölgelerin kavşağında olmanın avantajlarını da kullanma niyetinde.
BTC’den sonra öne çıkan projelerden biri de Türkiye ile AB arasında en büyük doğalgaz boru hattı projesi olarak bilinen 4.5 milyar avro’luk yatırım öngörülen Nabucco Projesi. Türkiye, Bulgaristan, Romanya, Macaristan ve Avusturya gaz şirketlerinin ortak olduğu Nabucco ile Hazar havzası ve Ortadoğu’da üretilecek doğalgazın Orta ve Batı Avrupa ülkelerine taşınması hedefleniyor. Türkiye, öncelikle ve ağırlıklı olan doğu-batı enerji koridorlarının yanı sıra dünya enerji istikrarına çok önemli katkı sağlayacak kuzey-güneybatı doğrultulu yeni bir koridorda işbirliğine açık politikalar geliştiriyor.
Bu çerçevede BTC’ye paralel olarak inşası süren Bakü-Tiflis-Erzurum (Güney Kafkasya) doğalgaz hattının da 2006’da tamamlanması bekleniyor. Hazar Denizi’ne kıyısı olan diğer ülkelerden de bu hatta gaz alımı Türkiye’nin stratejik hedefleri arasında. Azeri gazının Gürcistan’dan Türkiye’ye taşınması için petrol devi Socar ile Botaş arasında imzalanan 15 yıllık gaz alım anlaşmasına göre 2 ila 6.6 milyar metreküp/yıllık alım ve nakil öngörülüyor.
Avrupa’nın enerji çeşitlendirme stratejisi ise şimdilik iki projeye işaret ediyor. Birincisi Türkmenistan gaz rezervlerini Azerbaycan ihraç ağıyla birleştirmek isteyen Trans Hazar Boru Hattı, diğeri ise Hazar ve Ortadoğu’dan gelerek Güneydoğu Avrupa’ya ulaşacak Nabucco Projesi.
Gerek Türkmenistan-Türkiye-Avrupa Doğalgaz Boru Hattı gerekse Şahdeniz hakkında Rusya’nın stratejik direnç noktaları ve tavrı kolay kolay değişmiyor. Çünkü Rusya bölgedeki enerji nüfuzunu kaybetmek istemiyor. Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanlığı Hazar Büyükelçisi ve Başkan Vladımir Putin’in Danışmanı Aleksander Golovin, Rusya’nın görüşlerini Aksiyon’a şöyle anlattı: “Hazar bölgesinde bir sözleşme olmadan (Rusya, Azerbaycan, İran, Kazakistan ve Türkmenistan’ın onayladığı) kesinlikle gaz üretilemez ya da boru döşenerek taşınamaz.”
HAZAR’DA NÜFUZ MÜCADELESİ
Rusya’nın işine gelen “Hazar Denizi ne göl ne denizdir; bir su rezervuarıdır. Dolayısıyla özel bir denizdir. Uluslararası Denizcilik Örgütü’nün (IMO) sözleşmesi bölgede uygulanamaz.” tezini savunan Golovin, aksi her hareketin bu beş ülke arasındaki kıta sahanlığı, askeri faaliyet ve gemi seyr ü seferi konusundaki uzlaşmazlıklarını artıracağını dile getiriyor. Hatta deprem ve çevresel etkenler (kirlilik) nedeniyle Hazar Denizi içinde boru hattı bile kurulamayacağını dillendiriyor. Hele Türkiye’nin ya da AB’nin Hazar ve çevresindeki petrol gaz rezervlerine alternatif yollarla erişmesini hiç istemiyor. Rusya’nın ‘Hazar Denizi tartışmalarıyla kilitlediği bu kapı’ dünya petrol rezervlerinin yüzde 4’ü, doğalgaz rezervlerinin ise yüzde 6’sının enerji piyasalarına arzının kendi kontrolü altında yapılması ya da hiç arz edilmemesi anlamı taşıyor.
Türkiye’nin Şahdeniz projesine tam destek verdiklerini açık bir dille ifade eden İran Petrol Bakanlığı Hazar Petrol ve Doğalgaz İlişkileri Genel Direktörü Mahmud Khaghani ise, “Şeffaf bir piyasa oluşturmak istiyoruz. Petrol ve doğalgaz konusunda Türkiye ve İran’ın son yıllarda iyi ilişkiler içinde olduğu aşikar.” diyor. Bu ilişkinin bir adım öteye taşınmasını öneren Khaghani, iki ülke arasındaki 6-7 milyar metreküp/yıl olan doğalgaz alışverişini artırıp, Avrupa’ya Türkiye üzerinden gaz satılmasından söz ediyor: “Biz barış için enerji diyoruz. Kimse artık anlaşmazlık ve karmaşalardan fayda sağlayamaz. Bu yüzden Türkiye ile İran’dan Avrupa’ya gidecek bir boru hattını bile konuşmaya hazırız.”
Enerji diyalogunda yeni boyutun barışla geleceği argümanını öne çıkaran İran’ın, Rusya Federasyonu’ndan sonra 812 trilyon küp feet ile dünyanın ikinci büyük doğalgaz rezervine sahip olduğunu bilen Avrupa ve Türkiye için bu hiç de gözden kaçırılmayacak bir teklif. Ancak Ortadoğu’da barış ve istikrarın hâlâ sağlanamaması, İran’ın nükleer faaliyetleri gibi konular enerjideki bu alternatifleri geciktirmeye devam ediyor.
PAKİSTAN-HİNDİSTAN ALTERNATİF PEŞİNDE
Ortadoğu ve Sibirya’dan sonra dünyanın en büyük enerji rezervlerine sahip Hazar bölgesinin petrol ve gaz kaynaklarına tek talip Avrupa ve Türkiye değil tabii ki. Türkmenistan petrol ve gazını Afganistan üzerinden Pakistan’a taşımayı hedefleyen bu projelerden biri Trans Afgan Doğalgaz Boru Hattı. Yıllık 33 milyar küp taşıma kapasitesine sahip proje en çok Pakistan kanadını heyecanlandırıyor.
1680 kilometrelik hatta Asya Kalkınma Bankası finansal destek veriyor. Türkmenistan’ın 3.2 milyar küp/feet rezerv bulunan gazı Pakistan’dan sonra Hindistan’a ulaştırma konusundaki girişimleri ise bölge barışı için de olumlu adımlar demek. Ancak Afganistan’da güvenliğin hâlâ sağlanamamış olması en büyük sorun.
Pakistan’daki ana doğalgaz dağıtıcısı Sui Gaz Şirketi Başkanı Raşit Han Lone ve ISGSL Direktörü Hasan Navab hayata geçmek üzere olan 1893 kilometrelik İran-Pakistan doğalgaz boru hattına dikkat çekiyor. 2.5 milyar dolar yatırım yapılacak projenin çerçeve anlaşması tamamlanmış. İran, Afganistan ve Pakistan Haziran 2006’dan itibaren uygulamaya geçmek istiyor. Hattın Hindistan’a uzatılması için ilave 7 milyar dolarlık yatırım yapılması lazım. Navab’ın verdiği bilgiye göre, artan enerji ihtiyacı nedeniyle Hindistan’da bu projeye sıcak bakıyor.
Pakistan ve Hindistan için üretilen bir başka alternatif ise yine İran ve Katar gaz rezervlerine bağlı. İran’ın güneyinden Körfez’e, oradan Katar ve Pakistan’a deniz altından uzanacak doğalgaz hattı (GUSSA) son 12 yıldır gündemde olmasına rağmen bölgedeki çatışmalar nedeniyle hayata geçirilemedi. Pakistan, Karaçi eyaletine enerji temin edecek bu hat için de oldukça istekli.
ABD’NİN TUTUMU
Peki, Rusya’yı Hazar ve çevresinde enerji nüfuzundan ederek yeni ortaklar getirecek bu yaklaşımlar dünyanın öbür ucundan Irak’a petrol için geldiği söylenen ABD tarafından destekleniyor mu? Sorunun iki cevabı var. ABD bir yandan bugüne kadar Kuzey Hazar merkezli boru hatlarına alternatif üretilmesini istiyor. Yani Güney Hazar ve Güney Kafkasya merkezli petrol ve doğalgaz hatları öne çıkacak. Ki bu yüzden BTC, Güney Kafkasya doğalgaz hattı gibi yatırımlara destek oldu.
Diğer yandan ABD İran’ı da aynı oyun içinde saf dışı bırakmak niyetinde. Türkiye’de Hazar ve Orta Asya petrollerinin alternatiflerinin konuşulduğu bir organizasyonu Chevron ve Total gibi bölgenin söz sahibi şirketlerinin desteklemesi, konuyu tartışma platformuna batılı petrol şirketlerinin taşıması projeler için umut kaynağı olarak görülüyor.
Doğru politikalarını sürdürürse Türkiye enerji koridorundan nasip alabilecek, ucuz ve sürdürülebilir enerji talepleri için yeni kapılar açabilecek. Bu hem Orta Asya ülkelerinin hem AB’nin hem Türkiye’nin enerjideki yeni umudu.
DOĞU-BATI ENERJİ KORİDORUNabucco Doğalgaz Projesi için 5 ülke konsorsiyum kurdu. (Türkiye, Bulgaristan, Romanya, Macaristan, Avusturya)
Ceyhan LNG Terminali için çalışma grubu oluşturuldu. (Rusya)
Avrupa'ya doğalgaz satmak için görüşmeler devam ediyor. (Azerbaycan)
2006 yıl sonunda doğalgaz alınması ve Avrupa'ya satışı planlanıyor. (Türkmenistan)
Yunanistan ile doğalgaz satış anlaşması 2003'te imzalandı. (Yunanistan)
Ceyhan LNG terminali için görüşmeler yapılıyor. (Irak)
Avrupa'ya gaz satmak için görüşmeler sürüyor. (İran)
Avrupa'ya doğalgaz satmak için anlaşma imzalandı. (Mısır)
TÜRKİYE’Yİ ENERJİ KORİDORU YAPACAK PROJELER (Trans Hazar ve Trans Kafkasya petrol ve doğalgaz hatları)
1. Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı (Azeri petrolü)
2. Aktau-Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı (Kazak petrolleri BTC'ye bağlanacak)
3. Bakü-Tiflis-Erzurum doğalgaz boru hattı (Şah deniz projesi)
4. Hazar-Türkiye-Avrupa doğalgaz boru hattı
a- Bakü-Tiflis-Erzurum-Yunanistan-İtalya hattı
b- Bakü-Tiflis-Erzurum-Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya-Almanya hattı (Nabucco projesi)
KUZEY-GÜNEY-BATI ENERJİ KORİDORU
1. Kerkük-Yumurtalık petrol hattı
2. Rusya-Ukrayna-Romanya-Bulgaristan doğalgaz boru hattı
3. Rusya-Türkiye doğalgaz boru hattı (Mavi Akım projesi)
4. İran-Türkiye -Almanya doğalgaz boru hattı
5. Irak-Suriye-Mısır-Türkiye-Avrupa doğalgaz boru hattı
6. Katar-Türkiye -Avrupa doğalgaz boru hattı
7. Türkmenistan-Türkiye-Almanya doğalgaz boru hattı
Kaynak:Fatih UĞUR-Aksiyon DergisiDenizHaber.Com
